حضرت آیت الله العظمی حاج سید ابوالحسن مولانا (اعلی الله مقامه الشریف)
آثار مطبوع
1 ـ النجم الزاهر فى الصلاه المسافر:
همانگونه كه مىدانيم حضرت آيتاللّه مولانا در حدود 14 سالى كه در حوزههاى علميه دارالايمان قم و نجف سكونت داشتند و به تعليم و تعلّم مىپرداختند، يكى از مراجع بزرگ آن زمان در قم حضرت آيتاللّه العظمى سيد محمد حجت كوهكمرى بودند كه فقيه فقيد در درس خارج ايشان همواره شركت نموده و نيز مورد توجه خاص و عنايت بىشائبه آيتاللّه حجت قرار داشتند. كتاب النجمالزهرا يكى از آثار گرانبهاى اين آشنايى و تلّمذ عالمانه مىباشد كه در مورد نماز مسافر و شرايط فقهى و دينى آن (با عنوان تقرير درس آيتاللّه حجت) نگاشته شده است كه مىتواند مورد استفاده خاصه علما و طلاب عزيز قرار گيرد.
2 ـ الحليه فى حرمه حلق اللحيه:
مسئله تراشيدن ريش از ديرباز همواره مورد بحث بزرگان دين واقع شده كه قاطبه مراجع رأى به غير شرعى بودن و تحريم آن دادهاند اما به چه علت؟ شايد مردم عادى زياد اطلاعى نداشته باشند. در اين كتاب، فقيه فقيد با استناد به سه دليل مهم از ادلّه اربعه شيعه يعنى با استدلال از قرآن و سنّت و سيره قطعيه (اجماع) به اين مسئله جواب مهم و قانع كنندهاى دادهاند كه در نوع خود جالب و كمنظير است.
3 ـ احسن الدلالات فى حل اشكالات عن احكام اولادالكلالات:
اين كتاب شريف در اصل از تاليفات علامه فقيد، حضرت آيتاللّه مرحوم شيخ محمد صالح حايرى مازندرانى مىباشد كه با تحقيق عالمانه محقق بزرگ آيتاللّه مولانا به چاپ رسيده است. از مسائل بسيار جالب و مهم در اول اين كتاب شريف، صورت اجازه روايتى و اجتهادى علامه مازندرانى به آيتاللّه مولانا مىباشد كه در آن، علامه مازندرانى آيتاللّه مولانا را با كلماتى مانند «سيدنا العالم و مولانا»، «المحقق»، «المدقق»، «المستنبط»، «الفاضل»، «السيد»، «السند»، «المؤتمن»، «الجامع كل فضل و علم و فن على المنّط الاحسن» مورد تعريف و تمجيد قرار داده است.
اما موضوع كتاب: از مسائلى كه همواره در فقه اسلامى (در موضوع ارث) مورد توجه بوده مسئله كلاله ابى و امّى (فرزند پدرى يا مادرى) مىباشد كه مؤلف فقيد با توجه و دقت و با استناد به ادلّه اربعه شيعه به اين موضوع مهم پرداخته است.
4 ـ القواعد العليه فى الفوائد الاصوليه:
آيتاللّه مولانا در طول اقامت خودشان در حوزه علميه قم علاوه بر شركت در درس خارج آيتاللّه حجت، به درس خارج اصول آيتاللّه العظمى بروجردى نيز دقت و توجه خاصى داشتهاند و بدون استثناء در آن جلسات پربار شركت نمودهاند كه يكى از آثار آن، كتاب فوق مىباشد كه تقرير درس خارج اصول آيتاللّه العظمى بروجردى است. مىدانيم يكى از بحثهاى مهم در اصول، مسئله حجيّت شهرت فتوائيه (به شرط عدم وجود آيه و روايتى خاص در يك مورد) است كه مؤلف اصولى و فقيه فقيد با تقرير درس اصول آيتاللّه بروجردى به بحث در اين مسئله مهم پرداخته است.
5 ـ الوجيزه فى علم الدرايه:
علم درايه علمى است كه در مورد سند حديث و مخصوصا متن آن و كيفيت حمل آن به معصوم و آداب نقل حديث بحث مىشود كه در مسائل اصولى و فقهى بسيار مهم و لازم است. يكى از كتابهايى كه در اين موردِ مهم نگاشته شده، كتاب الوجيزه شيخ بهائى است كه فقيه اصولى يعنى حضرت آيتاللّه مولانا (ره) براى استفاده هر چه بهتر و بيشتر از آن با شرح و تحقيق و تعليق به تبيين و توضيح اين كتاب پرداخته كه همواره مورد استفاده علماء و طلاب دارد.
6 ـ فاطمه زهرا(س) سرور زنان عالمين:
ايشان با الهام گرفتن از حديث شريف كساء كه خداى تبارك و تعالى اهل كساء را با نام فاطمه (س) به ملائكه و عالميان شناساند، در طليعه اين كتاب شريف چه زيبا نگاشته شده كه انگيزه من از نگارش اين كتاب اين بود كه در دوران نقاهت سختى كه براى من عارض شده بود نذر نمودم كه اگر شفا يافتم كتابى در باره عظمت سرور زنان عالمين حضرت زهرا(س) بنويسم كه اكنون بعد از شفا يافتن به نذر خود عمل نمودم. درست مثل روايتى كه آمده وقتى تب بر امام باقر(ع) عارض مىشد نام مادرش فاطمه را بر زبان مىآورد و مىفرمود: فاطمه بنت محمد(ص).
در اين كتاب مؤلف عزيز از دو نظر مهم يعنى قرآن و روايت به تبيين عظمت و شخصيت حضرت زهرا(س) پرداختهاند.
7 ـ راهنماى دين در اصول دين:
همانگونه كه مىدانيم در دين اسلام تقليد در فروع دين است و در اصول دين چيزى بنام تقليد نداريم بلكه هر مسلمان بايد از راه تحقيق و بررسى عاقلانه به اصول خمسه دين و مذهب برسد. حضرت آيتاللّه مولانا در اين كتاب شريف با مطرح نمودن مسائل علمى و با بررسى آيات قرآنى و روايات به راهنمايى ذهن جستجوگر خواننده جهت رسيدن به اصول دين پرداختهاند كه در نوع خود بسيار جالب و بسى خواندنى است.
8 ـ پيامبر اسلام (ص) و كثرت همسر:
يكى از مسائلى كه در تاريخ زندگى نورانى حضرت پيامبر (ص) مطرح است مسئله كثرت همسر در زندگى آن پيامبر رحمت مىباشد كه متأسفانه گاهاً مورد تعرّض دشمنان يا ناآگاهان قرار گرفته است بدون اينكه توجهى به اصل موضوع داشته باشند. در اين كتاب شريف مؤلف فقيد با بررسى ريشههاى ازدواج پيامبر (ص) به اين شبهه جواب مستدّلى دادهاند كه انسان با خواندن آن متوجه مىشود كه ازدواجهاى متعدد آن حضرت با زنان بيوه و سالخورده (نعوذ باللّه) نه بخاطر شهوت و افراط محبت، بلكه براى مقاصد اخلاقى و الهى بوده كه همه عزيزان محقق را به مطالعه اين كتاب شريف دعوت مىكنيم.
9 ـ مهدى و مسئله رجعت:
يكى از مسائل مهمى كه با اعتقادات حقّه شيعه پيوند خورده، مسئله رجعت مىباشد كه همواره مورد سؤال و تحقيق محققان قرار گرفته است. رجعت يعنى چه؟ كى اتفاق مىافتد و چه كسانى دوباره به دنيا برمىگردند؟ و دهها سؤال ديگر كه حضرت آيتاللّه مولانا (ره) در اين كتاب نفيس با بهره بردن از كلام بزرگان به اين سؤالات جوابهاى مستدلى ارائه دادهاند.
در دو بخش ديگر اين كتاب نيز به بيان نشانههاى آخرالزمان (در روايات) و نيز تشريح و تفسير حديث شريف نبوى «افضل اعمال امتى انتظار الفرج» پرداختهاند كه همه عاشقان و منتظران حضرت را به مطالعه اين كتاب شريف دعوت مىكنيم.
10 ـ داستانهاى راستين:
حدود 27 سال پيش يعنى 1389 قمرى قلم تواناى حضرت آيتاللّه مولانا (ره) با بهرهگيرى از زندگانى نورانى حضرت پيامبر (ص) و ائمه (ع) صحنههاى زيبايى از اخلاق، مرّوت، سخاوت، ايمان و عظمت اهل بيت (ع) خلق نموده كه 127 روايت مستند و زندگىساز زينتبخش صفحات اين دو جلد كتاب شريف مىباشد كه بسيار خواندنى و جالب مىباشد. اميد است دوستداران اهل بيت (ع) با مطالعه اين دو كتاب شريف بهره كافى و وافى از زندگانى حضرات معصومين (ع) ببرند. انشاءاللّه.
كتب فقهى و اصولى:
لازم به ذكر است كه بنده اين قسمت را عمداً در آخر قرار دادم چون كتب قبلى هم مورد توجه عوام و هم مورد توجه خوّاص است ولى كتب فقهى معمولا اكثراً مورد عنايت علماء و طلاب مىباشد.
همانگونه كه مىدانيم در كنار تمامى فضائلى كه براى آيتاللّه آقا سيد ابوالحسن مولانا آمده، آن بزرگوار به عنوان فردى فقيه و اصولى در حوزههاى علميه و مجامع فقهى و اصولى شناخته شده است كه در اين دو علم نيز الحمداللّه آثار گرانبهايى از خود به يادگار نهادهاند:
11 ـ توضيح الاحكام:
بدون شك يكى از راههاى ارتباطى كه بين مقلَّد و مقلِّد مىباشد رساله توضيحالمسائل است كه تقريبا دهها سال است به طور رسمى مورد توجه و بهرهبردارى عوام و خوّاص قرار گرفته است. كتاب توضيحالاحكام آيتاللّه العظمى سيد ابوالحسن مولانا (ره) مجموعهايست از فتاواى آن فقيه عاليقدر در مورد مسائل شرعى و فقهى كه همواره مورد استفاده مقلدين آن مرجع بزرگ قرار گرفته و مىگيرد.
12 ـ مقالات و رسالات آيت اللّه مولانا:
لازم به توضيح است كه البته حضرت آيتاللّه العظمى مولانا (ره) علاوه بر كتابهايى كه نام برده شد، كتب متعدّد ديگر نيز در مسائل گوناگون فقهى و اصولى و تفسيرى و تاريخى از خود به يادگار نهادهاند كه متاسفانه تا بحال مجال چاپ و طبع آنها فراهم نشده است كه اميدواريم در آينده آن كتب گرانمايه نيز به جامه چاپ مزيّن شوند.
اما فقيه فقيد و عارف شهير مقالات زيادى نيز در طول زندگى پربار خويش نوشتهاند كه اكثر آنها در نشريات مختلف مخصوصا ويژهنامههاى نيمه شعبان مسجد آيتاللّه انگجى كه هر سال منتشر مىشود، به چاپ رسيده و مورد توجه و استفاده عموم قرار گرفته است. يكى از آن رسالات عرفانى و اخلاقى، «انيس الابرار فى وظايف الاخيار» مىباشد كه آيتاللّه مولانا به درخواست يكى از مؤمنين بصورت اخلاقى و عرفانى در تبيين وظايف و شرح اعمال مؤمنان و عارفان، توصيهها و سفارشات مهم و بسيار عالى را ارائه نمودهاند كه اميدواريم مورد استفاده عموم عزيزان قرار گيرد.
كتابشناسى اجمالى آثار منتشر نشده آيت اللّه مولانا قدس سره
1 – دُرّ تابناك «مشتمل بر كلمات سيد الانبياء والمرسلين حضرت محمد بن عبداللّه صلى اللّه عليه و آله»، جلد اول. اين اثر خطى در 164 صفحه جيبى تدوين گرديده است و در برگيرنده سيصد و بيست روايت از نبى مكرم اسلام مىباشد كه با ترجمه همراه مىباشد.
شروع كتاب با حديث زير است:
«و قال صلى اللّه عليه و آله: اساس الدين على العقل و فرضت الفرايض على العقل و ربّنا يعرف بالعقل و يتوسل اليه بالعقل و العاقل اقرب اله ربه من جميع المجتهدين بغير عقل. و لمثقال ذرّة من برّ العاقل افضل من جهادالجاهل الف عام»، روضهالواعضين، ج1، ص 7
(پايه دين بر عقل استوار است و واجبات بر پايه عقل واجب شده است و پروردگار ما با عقل شناخته شود و بوسيله عقل تقرّب و نزديكى به خدا حاصل گردد، و انسان با عقل به پروردگارش از همه عبادت كنندگان نزديكتر است، و مقدار ذرّه از كار نيك عاقل افضل و برتر است از جهاد جاهل كه هزار سال جهاد كند).
تاريخ پايان كتابت آن 12 جمادى الاول 1414 برابر با 6/8/1372 درج شده است.
2 – دُرّ تابناك «مشتمل است بر كلمات سيد الاوصياء امير المؤمنين على بن ابيطالب صلواتاللّه و سلامه عليه و اولادهالمعصومين» جلد دوم
اين اثر خطى در 284 صفحه در برگيرنده كلمات ارزشمند امام على بن ابيطالب تا حضرت سيد الساجدين عليهما السلام مىباشد كه در اندازه جيبى تدوين يافته است و همراه با ترجمه مىباشد.
اولين «دُرّ تابناك» اين مجلّد حديث شريفى است از مولى الموحدين امام على عليه السلام:
«كفاك عقلك ما اوضح لك سبل غيّك من رشدك»، نهج البلاغه، كلمه 421
(از عقلت همين قدر بس است كه راههاى گمراهيت را از هدايتت روشن سازد).
تاريخ پاپانى بر كتابت اين اثر درج نشده است و از قرائن چنين بر مىآيد كه سعى مؤلف بزرگوار در نقل روايات شريف از ساير ائمه اطهار عليهم السلام بوده كه عمر با بركتشان پايان مىيابد.
3 – الفاظ مشكله قرآنيه
اين اثر رساله مختصرى است به زبان فارسى كه شامل شرح بعضى از نقاط قرآن كريم مىباشد و دهها كلمه را در بر مىگيرد و با توضيح كلمه «افك» شروع شده و علت تاليف آن را راحلِ بزرگوار چنين بيان فرموده است:
«به پايان رسيد اين رساله مختصر كه ناميدم آن را به الفاظ مشكله قرآنيه – كه اميدوارم براى طلاب مبتدى وفقهماللّه مفيد گردد. در 11 ذوالحجة 1419 مطابق 9 فروردين 1378 به دست مولف حقير ابوالحسن بن على بن محمد الموسوى التبريزى – مولانا.
والحمد للّه رب العالمين و الصلاة و السلام على سيد المرسلين محمد و آله الطاهرين»
4 – رساله مختصره فى مسأله ولاية الفقيه
رسالهاى است در 19 صفحه دستنويس كه بزبان عربى نوشته است و عنوان كامل آن عبارت است از:
«رسالة مختصرة فى مسألة ولاية الفقيه الجامع الشرايط فى زمان الفقية»
تاريخ پايان تاليف اين رساله تاريخ 16 صفر المظفر 1419 برابر با 22 خرداد 1377 بوده و در ده باب تدوين گرديده است.
5 – دُرر المطالب فى شرح المكاسب
اين عنوان در زندگينامه «خود نوشت» آن راحلِ عظيمالشأن آمده است و در خود كتابِ دستنويس اين عنوان درج گرديده:
«تعليقة مختصره على كتاب المكاسب للشيخ العابد الزّاهد زعيم عصره و فقيه دهره استاد الاساتيد الشيخ مرتضى الانصارى قدس سرّه»
اين اثر شرح كتاب «مكاسب محرّمه شيخ اعظم انصارى» و در 179 صفحه مىباشد كه به زبان عربى نگاشته شده است و در آخر اين كتاب غير مطبوع، صفحاتى تحت عنوانت «فانية فى بعض الاصطلاحات» ضميمه گرديده كه دهها عنوان را شامل مىشود. تاريخ پايان اثر درج نشده است.
6 – مكارم الاخلاق المعصومين عليهالسلام
اثرى است به زبان عربى و فارسى در 174 صفحه دستنويس كه تاريخ پايان تاليف آن درج نشده است و بعضى از ابواب آن عبارتند از:
«فى الدعا»، «حب الدنيا»، «فى التقوى»، «فى الكذب»، «فى الخمر»، «فى التوبة»، «فى الخلق» و …
7 – ترجمه و شرح نهج البلاغه (قسمت آخر)
اين اثر، شرح قسمت سوم نهج البلاغه حضرت اميرالمؤمنين على عليهالسلام مىباشد كه در 79 صفحه وزيرى تدوين يافته است و با شرح اين كلام مبارك مولى الموحدين آقا على بن ابيطالب عليهالسلام آغاز مىشود:
«كن فى الفتنة كابن البون، لا ظهر فيركب، و لا ضرع فيحلب» (به روزگار فتنه و آشوب همچون شتر بچه دوساله نو باش كه نه او را آن پشتى است كه بر او سوار شوند و نه او را پستان است كه از او شير دوشند).
8 – كتاب مجموعه ادعيه
دفترى است صد برگىِ جيبى كه شامل منتخب ادعيه مىباشد كه توسط حضرت آيتاللّه مولانا قدس سرّه جمعآورى گرديده است.
نكته جالب در اين اثر دستنويس اين است كه در پايان بعضى از ادعيه گاهاً اثرات آن دعا و زيارت را كه شامل حال خود آن بزرگوار گرديده و يا نصيب سايرين شده است، آوردهاند.
9 – رساله اخلاقى
اين اثر اخلاقى و دستنويس در 39 موضوع اخلاقى همچون «اخلاص در عبادت، موت و حيات – آخرين ساعت انسان -، منازل و مواقف انسان بعد از مرگ، منزل برزخ، آداب نماز،د نيكى به والدين، حقوق پدر و مادر، دعا، فضيلت صلوات و …» تدوين يافته است و در 203 صفحه خطى بيادگار مانده است.
10 – حاشية على فرائد العلامة الاعظم الانصارى قدس سره
حاشيهاى است خطى بر فوائدالاصول شيخ انصارى رضوان اللّه عليه مىباشد كه ناتمام مانده است.
11 – الكلمة الغرّاء فى تفضيل الزهراء سلام اللّه عليها
در اين اثر موضوعات «آية التطهير»، «آيه مباهله»، «سوره انسان»، «آيه مودّت»، «توبه آدم» مورد بحث قرار گرفته و ناتمام است.
12 – يادداشتهايى در مقتل سيدالشهداء سلام اللّه عليه
آيت اللّه مولانا در شروع اين اثر مرقوم فرمودهاند:
«بيارى خداوند انشاءاللّه بصورت كتابى در مىآيد و انا الاحقر سيد ابوالحسن مولانا».
عنوانبندى اوليه اين اثر ناتمام بدينقرار است:
«حسين(ع) در قرآن»، «عزادارى رسمى حضرت»، «علت قيام حضرت»
13 – استفتائات
مجموعهاى است از استفتائات وزين به همراه جوابهاى فقيد سعيد به نامههاى رسيده از جوانان مؤمن و متعهد كشورمان كه از تكيهگاه معنوى خويش حضرت آيتاللّه مولانا قدس سرّه دريافت كردهاند و در موضوعات مختلف دينى، اجتماعى و … به يادگار مانده است.
تعداد 40 نامه و جواب برگزيده در مجموعهاى با نام «نشان راه» چاپ شده است كه در نخستين سالگرد آن بزرگوار (سال 1384) عرضه گرديد.